Blue Ruin – Nỗi buồn tận diệt

Bản nhạc Souls No Regrets của Little Wille Johnson cất lên ở cuối phim Blue Ruin mang lại một nỗi buồn khôn tả của hành trình trở về quê nhà của một gã lang thang để bảo vệ gia đình sau 10 năm bỏ nhà ra đi vì nỗi đau mất cha mẹ quá lớn. Nó gợi lại hình ảnh của một kẻ tứ cố vô thân, lục thùng rác để kiếm thức ăn, lẻn vào nhà người lạ khi tất cả đều đi vắng để tắm rửa, đôi mắt luôn chất chứa một sự vô hồn và tuyệt vọng. Chuyện gì đã xảy ra và cuộc đời anh gã sẽ ra sao? Blue Ruin của đạo diễn Jeremy Saulnier là một bộ phim dạng trả thù, ly kì, nhẫn tâm. Nó không gây ám ảnh về sự tàn bạo như cách bộ ba phim của đạo diễn Hàn Quốc Park Chan Wook đã làm, nhưng nó gây trong ta một nỗi buồn sâu sắc và sự căng thẳng như dây đàn trong suốt 90 phút của phim.

Frances Ha – đơn giản yêu, đơn giản sống

Khi người ta chưa phát minh ra phim màu, những bộ phim trắng đen là điều bình thường, bắt buộc, nó bình thường như thể ta phải ăn cơm để sống. Nhưng khi phim màu ra đời, trải qua nhiều năm phát triển, với công nghệ, màu sắc càng ngày càng rực rỡ, thì phim đen trắng trong thời đại như vậy mang trong mình ý nghĩa. Nó tôn lên những giá trị của sự đơn giản của cuộc sống, làm nổi bật lên chân dung và dẫn ta vào sâu hơn câu chuyện để tìm thấy trong đó số phận và sự tồn tại của con người. Frances Ha, bộ phim của đạo diễn Noah Baumbach với hai tông màu đen, trắng cho tôi cảm xúc như vậy. Một cảm xúc thuần khiết, đơn sơ về cách một cô gái vật lộn với cuộc sống để tìm đường đi cho chính mình tại thành phố New York rộng lớn.

Calvary – Ai còn cần sự cứu rỗi của Chúa Trời?

Diễn giải một cách đơn giản, người ta thường tìm đến tôn giáo khi người ta cần sự cứu rỗi cho cuộc đời họ. Chính vì vậy, trong một xã hội phát triển, những thân phận không gặp quá nhiều rắc rối để cần tìm đến sự cứu rỗi về mặt tinh thần, tôn giáo khi đó giống như một con thuyền không ai ở trên đó ngoài người thuyền trưởng, bám lấy tàu, đuổi theo con cá voi Moby Dick cho đến tận cùng cuộc đời. Cha James (Brendan Gleeson), mục sư của một thị trấn nhỏ tại Ai Len là người thuyền trưởng như vậy, ông chính là Ahab, và đạo diễn John Michael McDonagh là Ishmael người kể lại câu chuyện này bằng những hình ảnh tuyệt đẹp, một kịch bản giàu ẩn dụ về tôn giáo, về vô thường về sự tha thứ, và đức tin. Tất nhiên, so sánh vậy có đôi phần khập khiễng, nhưng thực sự, Cha James đã theo đuổi sự cứu rỗi với tư cách người đại diện của Chúa cho đến tận cùng.

The Immigrant – Tình yêu cứu chuộc giấc mơ Mỹ

Giấc mơ Mỹ là một từ ma thuật, nó chứa trong đó tất cả những gì chống lại cái gọi là “không thể”, ở đó, ta có quyền sống cuộc đời của mình, phát triển cái tôi của mình và hy vọng những gì tốt đẹp nhất. Chẳng thế mà những năm đầu thế kỉ 20, hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới vì những lý do như chiến tranh, chính trị, kinh tế… kéo đến nước Mỹ trên những con tàu biển ngột ngạt hòng mong chạm được vào “Giấc mơ Mỹ”. The Immigrant của đạo diễn James Gray kể một câu chuyện như vậy. Qua bộ phim, nước Mỹ năm 1921 được tái hiện, những mảnh đời được lột tả, và giấc mơ Mỹ, không hồng như cái tên mà người ta gọi, đầy những éo le, trớ trêu và buồn khổ.

Ida – Hành trình đi tìm quá khứ để thấu hiểu hiện tại

 Ida là một bộ phim đơn giản đến kì lạ. Tiết tấu chậm rãi, những cảnh quay đầy chất thơ nhưng vô cùng ám ảnh về sức nặng truyền tải cho người xem, từng khung hình một, bộ phim lật dở dần bí mật của sự tìm kiếm, tìm kiếm câu chuyện, tìm kiếm sự thật và tìm kiếm bản thể. Đạo diễn gốc Ba Lan Pawel Pawlikowski, người được biết đến nhiều với bộ pihm My summer of Love (2004), đã mang đến cho chúng ta một trải nghiệm tuyệt vời tưởng chừng như không còn xa lạ với chủ đề hậu chiến tranh thế giới thứ 2 tại Ba Lan. Ida là một cái tên nữa góp mặt trong danh sách những phim độc lập phải xem của năm 2014.

Dùng tông màu đen trắng để biểu hiện, bộ phim hành trình đi xuyên Ba Lan của một nữ tu 18 tuổi, sắp nhận lẽ thụ phong để mãi mãi ở lại trong tu viện và người dì từng là công tố viên, chứa đầy những ẩn ức về quá khứ đau thương của dân tộc cũng như từng người dân Ba Lan. Anna (Agata Trzebuchowska), một nữ tu mồ côi từ bé, được khuyến khích liên lạc với người thân duy nhất là dì Wanda (Agata Kulesza), từng là nữ công tố viên, chống chủ nghĩa xã hội. Wanda một hình ảnh hoàn toàn đối lập với Anna, nghiện rượu, hoang đàng và phức tạp. Lúc này, Wanda tiết lộ cho Anna biết cô tên là Ida, là người Do Thái và bố mẹ cô đã chết trong chiến tranh. Sau đó, hai người họ, hai tích cách khác biệt, một cặp đôi lệch pha cùng nhau làm cuộc hành trình đi xuyên về quá khứ, để lột tả thực tại với mục đích tìm kiếm nơi chôn cất bố mẹ Ida. Những bí mật được tiết lộ, Wanda sau một cuộc đời do dự đã dám trở về và tìm kiếm sự thật, Ida hiểu hơn về cuộc sống, về bản thể, và về đức tin của mình qua cuộc gặp gỡ với Lis, một nhạc công chơi Saxophone, đang chơi nhạc của John Coltrane – một nghệ sĩ nhạc Jazz nổi tiếng người Mỹ.

Người Do Thái và chủ nghĩa Phát Xít, người dân và chủ nghĩa xã hội dưới thời Stalin, những đề tài chưa bao giờ ngừng ám ảnh trong suốt chiều dài lịch sử đến tận bây giờ. Một người nông dân Ba Lan giúp bố mẹ Ida lẩn trốn đã giết họ vì sợ hãi. Một công tố viên dưới chướng chế độ cộng sản đã phán xét người khác và đôi khi buộc họ tội chết mà đôi khi họ vô tội. Wanda day dứt trong hành trình của mình để tìm hiểu đứa con trai thất lạc, về quá khứ buồn bã của mình. không cần kể lể, không cần những thước phim hồi tưởng, quá khứ của Wanda cộng hợp với sự buông thả mình của bà ở hiện tại với rượu, với tình dục… đã tạo nên một sức nặng đầy ám ảnh về lịch sử. Những người dân bà gặp, nói chuyện, chứa quá nhiều quá khứ bi thương của dân tộc đến mức đa phần họ lảng tránh trong những câu nói ngắn, cộc lốc và thiếu thiện cảm. Bối cảnh phim được đặt vào năm 1962, chiến tranh chưa lùi xa, chủ nghĩa xã hội vẫn đang tồn tại. Một xã hội đè nặng và tổn thương, xã hội mà Wanda đã trốn tránh cho đến khi dám đối diện với sự thật, đó cũng là lúc bà không còn mong muốn sống nữa. Điều mà nữ tu Ida, sống cả đời trong tu viện lần đầu tiên được chứng kiến.

Wanda từng hỏi cô rằng “Giả như con đi ra đời và khám phá rằng chẳng có Chúa nào cả thì sao?”. Câu hỏi đấy chính là sự thử thách đức tin của Anna/Ida trước khi tuyện trước Chúa. Cảnh mở đầu phim, khi Anna cùng những sơ khác đặt bức Tượng Chúa trước sân tu viện thực sự là một cảnh quay đắt giá, nó thể hiện Đức Tin của những người tu hành vào con đường của mình. khuôn mặt Ida luôn không biểu cảm bất cứ cảm xúc nào, đó là khuôn mặt an phận, tin tưởng và chấp nhận vào số phận đặt sẵn cho mình. Cô không nói lên mong muốn, cô không đi theo ham muốn, cô không đi vào bản thể. Nói thứ trước mặt cô được giả định là vô thường,  cuộc sống hoang đàng của Wanda, lời tán tỉnh của anh chàng nhạc công Lis, cô đi tìm hài cốt bố mẹ mình, chứng kiến những con người mệt mỏi, cuộc sống đa diện trải ra trước mặt.

Khi trở lại thư viện, vẫn khuôn mặt không bộc lộ cảm xúc đó, trong cảnh quay những nữ tu nằm xấp trên nền đất hướng về phía Chúa, đôi mắt của Ida mở để lộ ra điều gì đó chưa chấp nhận, chưa thực sự tin mình sẵn sàng để đọc lời khấn thệ hiến trọn thân xác mình cho Chúa. Cảnh quay đó, như nhiều cảnh quay khác, đặt vị trí của con người ở dưới thấp với khoảng trống trên khung hình còn rất nhiều, nó tạo cảm giác trống rỗng, đưa ta một hình dung về xã hội đè nén con người, khiến con người hoang mang, khiến cá nhân trở nên bị lấp liếm và nhỏ bé. Một bộ phim thông thường, dùng camera để tạo những khung hình, và những khung hình liên kết nhau để tạo câu chuyện, đa phần là vậy, ít có bộ phim nào dùng camera để tạo câu chuyện cho từng khung hình như Ida làm được. Mỗi khung hình có sức nặng, có cá tính và sự ám ảnh của riêng nó, thêm vào đó với tông màu đen trắng, sự tương phản được tôn cao, nhấn mạnh và sắc nét hơn rất nhiều.

Sức mạnh của camera được thể hiện tối đa, để chỉ cần 82 phút phim với hai màu đen trắng và tỉ lệ khung hình 4:3 đã từ lâu không còn nhiều người sử dụng, đạo diễn Pawel Pawlikowski đã một cách kiệm lời và tiết để mạch chuyển tự nó diễn ra, tự nó đi đến hồi kết, tự mỗi nhân vật tìm thấy mình, tự con người Ba Lan lột tả được chân thực đất nước mình trong bối cảnh xã hội như vậy. Tất nhiên, phải kể đến khả năng hóa thân tuyệt vời vào nhân vật của Agata Kulesza và Agata Trzebuchowska. Những vai diễn tưởng như đơn giản, ít lời nhưng thực sự nó cần sự tinh tế và khả năng truyền đạt cảm xúc sâu sắc. Ở Wanda ta thấy sự tổn thưởng, nỗi đau được giấu kín trong sự hưởng thụ đường như quá đà trong cuộc sống, sự mạnh mẽ và từng trải để rồi đi đến một kết cục mà dường như rất hợp lý. Ida ngược lại, ít nói, ngay cả nghe tin bố mẹ đã chết trong chiến tranh cô cũng không biểu cảm gì, đó là một trái tim thuộc về Chúa, chỉ đang đi chứng kiến cuộc đời thực sự ra sao, niềm tin của cô là mãnh liệt và ngoan đạo. Đôi mắt có thần, khuôn mặt được thể hiện đầy ám ảnh. Agata Trzebuchowska thực sự có một vai diễn xuất sắc.

Sinh ra dưới chế độ cộng sản Ba Lan và rời khỏi đó năm 14 tuổi, đó cũng chính là ý niệm để Pawel Pawlikowski khiến bộ phim Ida có chiều sâu và cá tính như vậy. Chiến tranh dù lùi xa, nhưng bản thân xã hội chủ nghĩa hay bất kì một chế độ chính trị nào cũng đều tạo nên những cuộc chiến bên trong bản thể của mỗi người, để từ đó, ẩn ức xuất hiện và được lưu giữ, nó khiến cho mỗi người chúng ta ai cũng phải thành một phần của lịch sử, một phần của xã hội và tìm hiểu để chiến thắng chính mình.

Only Lovers Left Alive – Sự bất tử của tình yêu

Khi mà điện ảnh và truyền hình tràn ngập phim về ma cà rồng, zombie, khai thác mọi khía cạnh bao gồm tình yêu, tận thế… điều làm ta tưởng rằng đề tài này ngày càng bão hòa và khó có thể xuất hiện một bộ phim nào đủ sức nặng khiến ta cảm thấy ấn tượng và thích thú nữa thì Only Lovers Left Alive của Jim Jarmusch xuất hiện, hoàn toàn đảo ngược suy nghĩ của ta về thể loại phim Ma Cà Rồng. Một tác phẩm điện ảnh hiếm hoi đích thực với vẻ đẹp mê hoặc của cảnh quay, chiều sâu của câu chuyện vừa hài hước vừa giàu tính biểu hiện, khả năng diễn xuất tuyệt vời, và âm nhạc được cắt ghép vô cùng thú vị. Chìm đắm trong Only Lovers Left Alive, trong bóng đêm của cuộc đời ma cà rồng, ta như chính đang chìm đắm trong sự thanh khiết của điện ảnh, ta giống kẻ mộng du sống qua nhiều thế kỉ như những kẻ không bao giờ chết đó, hoài cổ về những thời gian xưa cũ của chính mình.

‘Upstream Color’ – mối liên kết phi lý của sự sống và tình yêu

Bộ phim độc lập từng tham gia LHP Sundance 2013 thử thách khán giả trong việc cắt nghĩa và lý giải nhưng lại mang vẻ đẹp giàu tính thơ và nhạc điệu.

Hãy hình dung một kỹ sư mua về một cỗ máy gì đó nhưng không sử dụng vào mục đích gì cả, anh ta chỉ đơn giản muốn tháo tung nó ra rồi thử thách mình bằng cách lắp ráp lại không theo sự hướng dẫn có sẵn mà theo tư duy riêng. Đôi khi anh ta lắp ráp đúng, đôi khi lại phải đi lòng vòng mất một lúc lâu mới tìm ra khớp nối cho mình. Upstream Color là một bộ phim như vậy với câu chuyện là cỗ máy và đạo diễn Shane Carruth là người kỹ sư đó.

Bộ phim không dễ hiểu và theo một cách chủ quan thì chẳng cần phải hiểu vì những bước lắp ráp của người kỹ sư đó đôi khi phi lý và đầy những công thức kỳ cục, khán giả chỉ chiêm ngưỡng, xem nó trong sự mê hoặc đến kỳ lạ những điều lạ lùng. Shane Carruth mang đến hình dung về bậc thầy phim siêu thực David Lynch nhưng nếu David Lynch mang nhiều màu sắc u ám và kinh dị thì Shane lại mang lại một câu chuyện giàu tính thơ và nhạc điệu, một dạng thể nghiệm hơn là đánh đố cảm xúc.